Khôn

Quẻ 02 – Thuần Khôn (坤 Kūn) – Đất Thuần Âm

Thoán Từ:
坤: 元亨，利牝馬之貞。君子有攸往，先迷後得主，利西南得朋，東北喪朋。安貞吉。

Diễn nghĩa:
Khôn: Nguyên hanh, lợi chính bền của ngựa cái. Quân tử nếu có chỗ đến, ban đầu có thể lạc lối nhưng rồi sẽ có chủ. Đi về phía tây nam thì được bạn, phía đông bắc thì mất bạn. An trinh thì tốt.

1. Bình Giải Chung

Khác với quẻ 01 Càn là trời, quẻ 02 Khôn là đất. Càn chủ sáng tạo, Khôn chủ tiếp nhận. Càn là cha, Khôn là mẹ. Càn cương kiện, Khôn nhu thuận. Quẻ Khôn tượng trưng cho đạo của người hiền phụ, người nuôi dưỡng, tiếp nhận ý trời mà phát huy sinh mệnh. Đây là nguyên lý của sự tiếp nhận, kiên nhẫn, thuận theo, và nuôi dưỡng.

Khôn không tự sáng tạo, nhưng chính nhờ sự thuận theo và bền bỉ mà tạo nên mọi hình tướng. Trong hành trình tu thân, Khôn là bước cần thiết sau khi ý chí (Càn) phát khởi – đó là khi người ta cần học cách thuận theo thiên thời, địa lợi, nhân hòa để trưởng thành.

2. Giải Nghĩa Thoán Từ

• 元亨: Lớn lao và hanh thông – vì Khôn ôm lấy tất cả, dưỡng dục vạn vật.
• 利牝馬之貞: Tốt cho sự chính bền của ngựa cái – hình tượng ngựa cái hiền hậu, vững bền, biết giữ đạo thuận mà đi.
• 君子有攸往，先迷後得主: Quân tử nếu đi, ban đầu có thể lạc đường, nhưng rồi sẽ tìm được chủ – tức sẽ gặp người xứng đạo để phụng sự.
• 西南得朋，東北喪朋: Đi về Tây Nam thì gặp bạn, Đông Bắc thì mất bạn – Tây Nam là hướng thuận, nơi tụ họp (hướng của quẻ Khôn), còn Đông Bắc là nơi tan rã (hướng của quẻ Bĩ – bế tắc).
• 安貞吉: Giữ được sự chính bền một cách an nhiên thì cát.

3. Lục Hào và Bình Giải

• Sơ Lục: 履霜，堅冰至 – "Dẫm sương, băng cứng sẽ đến."
  

  Dấu hiệu của tai họa sắp đến. Kẻ tiểu nhân mới manh nha, cần nhận ra sớm để tránh hậu họa lớn. Dưỡng Khôn chính là phải nhạy cảm với những dấu hiệu đầu tiên của sai lệch.

• Lục Nhị: 直方大，不習无不利 – "Thẳng, vuông, lớn – không học mà không gì không lợi."
  

  Hào tốt nhất trong quẻ. Người giữ được tính cách ngay thẳng, vuông vức (chính trực và ổn định), tuy không cần học nhiều mà vẫn ứng xử hợp đạo. Là bậc thánh hiền thuận theo đạo lớn.

• Lục Tam: 含章可貞，或從王事，无成有終 – "Hàm chứa ánh sáng, có thể giữ đạo chính. Dù theo việc vua, không có công lớn nhưng có hậu."
  

  Là người tài năng nhưng khiêm cung, không phô trương. Phục vụ đại sự tuy không ghi công rõ ràng, nhưng kết cục trọn vẹn. Hào dạy đạo nhẫn và phục vụ vô tư.

• Lục Tứ: 括囊，无咎无譽 – "Buộc miệng túi lại, không lỗi cũng không khen."
  

  Biết giữ kín, không để lộ mình. Là người biết thời thế – chưa đến lúc thì không phô, không tranh. Tuy không được khen nhưng tránh được lỗi lầm.

• Lục Ngũ: 黃裳，元吉 – "Áo vàng, đại cát."
  

  Áo vàng tượng trưng cho trung đạo và hoàng tộc. Đây là hào đại cát – nhu thuận đúng mực, hợp với chính đạo, như người hiền nội trợ giúp quân vương. Bậc mẫu nghi thiên hạ, âm đức vô lượng.

• Thượng Lục: 龍戰于野，其血玄黃 – "Rồng đánh nhau nơi đồng, máu chảy đen vàng."
  

  Khí âm vượng quá, sinh ra đấu tranh với khí dương. Nếu nhu quá hóa cứng, tất gây tranh chấp. Đây là lời cảnh báo: dù thuận nhưng nếu mất trung đạo sẽ trở thành phản động. Rồng (tượng Càn) tranh đấu là điềm bất hòa lớn.

4. Ứng Dụng Thực Tế

Trong đời sống:
Quẻ Khôn dạy ta bài học về sự tiếp nhận, dưỡng nuôi và thuận thời. Đặc biệt phù hợp trong các giai đoạn cần tích lũy, ẩn mình, hoặc làm nền tảng cho người khác. Phụ nữ, người làm trợ lý, người đi theo minh quân đều nên lấy đạo Khôn làm gốc.

Trong tâm lý:
Khôn là biểu tượng của archetype "Mẹ vĩ đại" (Great Mother) trong hệ thống phân loại của Carl Jung. Nó bao hàm cả hai mặt: nuôi dưỡng và kiểm soát. Người đi theo đạo Khôn phải biết khi nào nên dưỡng, khi nào nên buông. Nếu nhu thuận đến mức mất chính kiến, sẽ dẫn đến nội loạn (như Thượng Lục).

Trong tu luyện:
Khôn là Đất – nơi tiếp nhận và chuyển hóa năng lượng. Trong luyện khí, Khôn là khí âm nuôi dưỡng nội tạng, ổn định khí huyết. Ai mới bắt đầu tu thân, cần đi từ Khôn để làm nền. Có Càn mà không có Khôn, sẽ dễ tẩu hỏa nhập ma.

5. Đối Chiếu Biểu Tượng Phương Tây

Trong Tarot, quẻ Khôn tương ứng với lá The Empress – Hoàng hậu, mẹ đất, người mang lại sinh sôi, màu mỡ. Cả hai đều nhấn mạnh vai trò của sự đón nhận, trực giác, và sự sống nuôi dưỡng từ bên trong.

Khôn cũng phản ánh nguyên lý âm trong Kabbalah – tức Shekhinah – hiện thân của sự hiện diện thần thánh tiếp nhận ánh sáng từ Thượng giới và biểu lộ ra thế gian.

6. Kết Luận

“Càn Khôn tương tế, trời đất phối hợp, vạn vật sinh thành.”

Quẻ Khôn không sáng tạo nhưng là nơi mọi sáng tạo được gieo mầm. Sự khôn ngoan không nằm ở việc hành động, mà ở chỗ biết khi nào nên thuận theo – và làm thế nào để thuận mà vẫn giữ được chính đạo.